Kakav psihološki sklop poseduje osoba koja počini ubistvo ili neki drugi gnusan zločin? Koja je definicija kriminala? Kakav je profil kriminalnog uma? Ovo su samo neka od pitanja kojima se bave psihologija, kriminologija, kriminalistika i druge srodne nauke.
To su takođe pitanja koja se provlače kroz scenarija skoro svake krimi serije kojom smo privučeni, vrlo verovatno upravo zbog zagonetki složenog ljudskog uma koje čovečanstvo i dalje pokušava da raspetlja.
Svetski poznati kriminalci kao što su Al Kapone, Džek Trbosek, Ed Gin i poslužili su kao inspiracija za kinematografska dela poput „Lica s ožiljkom“ (Scarface), „Psiho“ (Psycho), „Kada jaganjci utihnu“ (Silence of the Lambs) i mnogih drugih.
Krimi serije su nešto više okrenute temi kriminala generalno – psiholočki sklopovi, međusobni odnosi u zatvoru i na slobodi, motivacija za izvršenje zločina … a skoro svaka ima jedinstven pristup i ugao gledanja na zločine i njihove počinioce.
Dekster – omiljeni američki serijski ubica
Krimi serija u trajanju od osam sezona, snimljenih u periodu od 2006. do 2013.godine, u produkciji više američkih produkcijskih kuća, a u distribuciji kuća Showtime i CBS Television Distribution. „Dekster“ (Dexter) je priča o čoveku koji je, izvitoperen strašnim događajem kojem je posvedočio kao malo dete, postao serijski ubica.
Međutim, priča nije tako jednostavna – obrt se krije u činjenici da su njegove žrtve isključivo druge serijske ubice, što ovog lika čini krajnje paradoksalnim: on „čisti smeće“ koje se provuklo kroz prste zakona (kojima i on uspeva da izmakne), ali ne i njegove. Istovremeno ga i mrzimo i volimo, sa sobom nosi masu materijala zanimljivog za analiziranje jer se kroz sezone pojavljuju novi likovi, što u vidu ubice kojeg će Dekster loviti, što u vidu agenta koji će loviti njega. Prikazane su različite psihoze i poremećaji, od psihopatije, preko sociopatije i graničnog poremećaja ličnosti.
Da klupko priče bude još zanimljivije, sam Dekster je zaposlen ni manje ni više nego u policiji, kao analitičar mrlja krvi (tzv. bloodstain pattern analyst), te mu sama priroda posla koji obuhvata obradu scena zločina i pristup podacima daje odličnu podlogu za istraživanje svog sledećeg plena. Iako u početku bez empatije, Dekster kroz sezone razvija nešto nalik na nju, te tako možemo videti „ples“ na ivici između različitih životnih uloga u kojima će se naći.
U glumačkoj ekipi su Majkl K. Hol (Michael C. Hall), Dženifer Karpenter (Jennifer Carpenter), Džuli Benc (Julie Benz), Džejms Remar (James Remar), Džef Pirson (Geoff Pierson), a kroz sezone se pojavljuju sjajni Džon Litgou (John Lithgow), Džoni Li Miler (Johnny Lee Miller), Šarlot Rempling (Charlotte Rampling) i Rej Stivenson (Ray Stevenson).
Prošle godine objavljen je i nastavak serijala pod imenom „Dexter – New blood“, međutim nije dovoljno dobro prihvaćen, i od strane mnogih je okarakterisan kao „ceđenje suvog limuna“.
Laži me – psihologija neverbalne komunikacije
Kasnih pedestih godina prošlog veka, sada već vremešni poznati američki psiholog dr Pol Ekman (Paul Ekman) započeo je istraživanje neverbalne komunikacije kod ljudi. Otkrio je da je ljudsko lice sposobno da proizvede oko 10 000 različitih ekspresija, od čega je tek 3000 vezano za emocije. Osmislio je čitav sistem u kojem je svaki mišić lica nosi svoju jedinstvenu oznaku, a kombinacije aktiviranih mišića daju definiciju celokupne ekspresije. Definisao je i tzv. mikroekspresije, odnosno facijalne ekspresije koje traju kraće od sekunde, a koje odaju osobu koja izgovara laž. Ukratko, otkrio je ključ kojim se može spaziti laž samo korišćenjem naučnih podataka o ljudskim ekspresijama i neverbalnom ponašanju.
Sistemi kodiranja mišića ljudskog lica su kasnije pronašli svoj put ka poljima animacije i specijalnih efekata u sferi kinematografije i gejming industrije, kao i programima obuke u organizacijama kao što su policijske, tajne i specijalne službe.
Dr Ekman je učestvovao kao naučni savetnik u stvaranju serije „Laži me“ (Lie to Me), produkcijskih kuća Fox i Imagine television, u trajanju od tri sezone objavljene u periodu od 2009. do 2011.godine. Glavne uloge tumače Tim Rot (Tim Roth), Keli Vilijams (Kelli Williams), Brendan Hajns (Brendan Hines), Monika Rejmand (Monica Reymund) i Hejli MekFarland (Hayley McFarland).
Glavni lik serijala, dr Kal Lajtman (Cal Lightman) baziran je na dr Ekmanu. Priča često počinje pozivom policije (ili neke druge institucije) za pomoć dr Lajtmana u razotkrivanju istine pri rasvetljavanju slučajeva. Lajtmanova saradnica dr Foster se pretežno bavi jezičkim znakovima laži – udaljavajući jezik, deflekcija, izbegavanje odgovora i sl. U serijalu su često korišćeni primeri izjava i izraza lica poznatih ličnosti poput Merilin Monro, Bila Klintona, kraljice Elizabete II i drugih, uz stalne podsetnike da svi ljudi, bez obzira na pol, godine, rasu, stalež i nacionalnost imaju zajednički jezik izražavanja koji ničim ne mogu da sakriju – facijalne ekspresije.
Pristup rešavanju zločina je iz ugla psihologa i naučnika, a nauka o mikroekspresijama i neverbalnoj komunikaciji nije zaobišla ni kolegijalne i porodične odnose likova u seriji, tek da se još malo „zabiberi čorba“. Serija nažalost nije zaživela duže od tri sezone, ali svejedno predstavlja veoma zanimljivo štivo prožeto naučnim činjenicama.
Kasl – perom i značkom protiv zločina
Možda jedna od najšarmantnijih krimi serija koje sam gledala je „Kasl“ (Castle). Produkcijska kuća ABC nam donosi osam sezona ove serije, a glavne uloge tumače Nejtan Filion (Nathan Fillion), Stana Katić (Stana Katic), Moli Kvin (Molly Quinn), Džon Huertas (Jon Huertas), Šejmus Dever (Seamus Dever) i Suzan Salivan (Susan Sullivan).
Naslovni lik Ričard Kasl je šarmantni, uspešni autor krimi romana koji, u blaženom neznanju o zločinu počinjenom istovetno kao u njegovim delima, uživa na promociji svoje najnovije knjige. Ubrzo ga u realnost vraća detektivka Kejt Beket, zahtevom za direktnu konsultaciju u vezi sa slučajem. Ovde počinje njihova neobična saradnja koju prati još jedan par detektiva saradnika, scenario je prepun skečeva, fazona i smešnih situacija, dok stil snimanja nosi gotovo stripovsku atmosferu.
Kroz priču upoznajemo različite vrste zločinaca, od onih okorelih pa do potpuno neočekivanih, sa različitim motivima od ljubomore preko pohlepe i zataškavanja prethodnih zločina pa do slučajeva psiholoških poremećaja.
Kroz sezone „Dekstera“ smo imali prilike u svakoj sezoni da upoznamo po jednog serijskog ubicu kojeg će Dekster loviti, a ovde počasno mesto zauzima 3XK – „The triple killer“, tako nazvan jer je ubistva počinjavao u grupacijama od tri žrtve u razmaku od po nekoliko dana, uvek gotovo istog ličnog opisa. Njegove glavne crte su duga anticipacija zločina i hranjenje strahom žrtve, a kasnije to projektuje i na naš glavni dvojac, kako bi im se osvetio za kvarenje planova.
Na njegovom slučaju, posebno jer se s njim susreću više puta, Kasl i Beket nam svojim analizama otkrivaju koliko psihološka analiza mesta zločina može otkriti o počinitelju, kao i da je „razmišljanje van okvira“ od pomoći pri sagledavanju šire slike.
Likovi Kasla i Beket su raspoređeni tako da se međusobno dopunjavaju – ona prati čvrste dokaze, dok on situaciji prilazi sa psihološke strane pokušavajući da shvati smisao priče odnosno slučaja. Elementi komedije čine ovu seriju veoma pitkom i zabavnom, uvek joj se rado vraćam.
Telo kao dokaz – zločin iz ugla forenzike i patologije
Serija „Telo kao dokaz“ (Body of Proof) mi je privukla pažnju upravo zbog toga što se bavi pogledom na zločin iz ugla forenzičara i patologa umesto uobičajenog gledišta od strane policije.
Ova serija je imala dobar potencijal, međutim, poznato je da čim gledanost samo malo opadne, vrlo brzo se produkcija gasi. Snimljena je takođe od strane produkcijske kuće ABC u periodu od 2011. do 2013. i ima tri sezone.
Glavne uloge tumače Dejna Dilejni (Dana Delany), Džeri Rajan (Jeri Ryan), Nik Bišop (Nic Bishop), Sonja Soun (Sonja Sawn), Vindel Midlbruks (Windell Middlebrooks) i Džefri Erend (Geoffrey Arend).
Nakon saobraćajne nesreće, dr Megan Hant (Meghan Hunt) je usled pretrpljenih posledica primorana da se oprosti od svoje brilijantne karijere u oblasti neurohirurgije i okrene se forenzičkoj medicini i patologiji. Kao neko ko je maksimalno posvećen poslu, a kome fali finih komunikacijskih veština, Megan u početku predstavlja noćnu moru detektivima sa kojima započinje saradnju, jer se ne drži isključivo svojih zaduženja, već zadire u njihova, što kreira nezgodne situacije.
S druge strane, pratimo privatnu stranu njenog života gde je predstavljena kao otuđena majka koja nakon razvoda pokušava da ponovo izgradi odnos sa svojom ćerkom, a istovremeno je i sama u konstantnom klinču sa sopstvenom majkom, koja je sasvim slučajno (ili ne?) zaposlena kao sudija, te nije tako daleko od ćerke u lancu rešavanja slučajeva.
Mesta za romansu naravno nema u početku, ali će se i te nijanse pojaviti kako epizode odmiču. Njena dva saradnika, Kertis i Itan, neodoljivo podsećaju na slavni komičarski dvojac Stanlio i Olio, tako da i u ovoj seriji možemo očekivati intermeca s primesama komedije.
Misterije ljudskog uma čovečanstvo i dalje rasvetljava stalnim istraživanjima i studijama, i one će biti nepresušni izvor inspiracije za sedmu umetnost, jer se mogu protkati kroz priče različitih žanrova. Najupečatljivije su predstavljene upravo kroz krimi žanr, te kroz filmove i serijale intrigiraju široke mase, ali i mogu predstavljati interesantan materijal za ljude strukom orijentisane ka psihologiji, psihijatriji i kriminologiji.
