Pokret Black Lives Matter i protesti širom SAD i sveta učinili su da rasizam kao tema preuzme poziciju korona virusa kao centralne teme 2020. godine.
Brojni primeri policijske brutalnosti i nasilja nad afroameričkim stanovništvom Sjedinjenih država odjekuju danas glasnije nego inače i čini se da su se sva nepravda, bes i nemoć akumulirani kroz više od 150 godina, sada sastavili u talas borbe za pravdu.
Da bismo se zaista upoznali sa problematikom određenog pokreta i njegovih pokretača, informisanost i edukacija nešto su što proces razumevanja čine daleko lakšim. Sa ciljem borbe protiv predrasuda i povećanja razumevanja negativnih fenomena poput rasizma i diskriminacije, napravili smo odabir filmova i serija koji su u isto vreme visoko edukativnog karaktera, ali i kinematografski veoma kvalitetna ostvarenja priznata od strane kritičara.
13th / 13. (2016)
Broj 13 u naslovu ovog dokumentarca u režiji Ave DuVernej označava amandman američkog Ustava, koji glasi da ni ropstvo ni prinudno služenje neće postojati na teritoriji Sjedinjenih Država niti na bilo kom mestu podložnom njihovoj vlasti, osim kao kazna za prestup za koji je počinilac propisno osuđen. Iako je od 1865. godine, kada je amandman usvojen, a afroamerički robovi lišeni “kugle oko nogu”, prošlo više od 150 godina, čini se da je američko društvo i dalje u eri pre usvajanja ovog amandmana.
Iako danas svakako neoznačeni kao robovi, Afroamerikanci se svakodnevno suočavaju sa diskriminacijom u svakom segmentu života, ali i sa ozbiljnijim situacijama. U ovom dokumentarcu koji čine arhivski snimci nasilja nad afroameričkom manjinom SAD-a, statistički podaci, kao i izjave brojnih aktivista, preživelih žrtava nasilja, istoričara i političara, DuVernej je stvorila sintezu godina društvene nepravde učinjene nad ljudima obojene kože (People of Colour – POC).
“U SAD je trenutni broj afroameričkih zatvorenika veći nego broj robova pedesetih godina XIX veka.”
Ova šokantna činjenica prikazuje tranziciju iz ropstva Afroamerikanaca provedenom radeći na plantažama u eru robovanja u američkim zatvorima.
Ovaj film takođe sadrži scene iz filma The Birth of a Nation (Rađanje nacije), koji je svakako predstavljao prekretnicu u istoriji kinematografije, kako je to prvi film snimljen koristeći paralelnu montažu. Međutim, tema ovog filma je prevalentno rasistička, pa je tako poslužila u ovom filmu, kako bi se prikazali pristup i viđenje belaca početkom XX veka prema Afroamerikanacima.
Stereotipe i rasizam prisutan u svakodnevnom životnu modernog američkog društva DuVernej ističe prikazivanjem reči “kriminalac” preko celog ekrana, svaki put kada bi se u filmu afroamerički muškarac neosnovano spomenuo u ovoj konotaciji.
Pored analitičkih objašnjenja koncepta društvene nepravde, segregacije i rasizma generalno, grafičkih prikaza diskriminacije i ličnih iskustava koji dokazuju nepravednost američkog sistema i nedoslednost zakonu u praksi, film 13th (13.) je brutalna refleksija američke realnosti rasizma.
Fruitvale Station / Stanica Frutvejl (2013)
Film je baziran na stvarnom događaju, smeštenom u Ouklendu (Kalifornija), prvog dana 2009. godine gde je dvadesedvogodišnji Oskar Grant postao još jedna žrtva američke policijske brutalnosti.
Film se ističe po iskrenom i nesavršenom prikazu glavnog lika Oskara, čiju ulogu tumači Majkl B. Džordan.
Grant je, naime, mlad otac, koji poslednjeg dana u godini donosi radikalnu novogodišnju odluku da unapredi svoj odnos sa partnerkom (i majkom deteta), svojom majkom i na kraju, sa svojom četvorogodišnjom ćerkom. Nismo li u ovoj postavci situacije videli i sebe 31. decembra X godine? Razlika u životu Oskara Granta je bila ta što je po početku svojih novogodišnjih rezolucija, 1. januara, Oskar upucan i ubijen bez prilike da održi svoje rezolucije.
Iako je Fruitvale Station (Stanica Frutvejl) priča o samo jednom afroameričkom životu i preranoj, nepravednoj smrti, u realnosti vidimo ovakve scenarije prečesto da bi se smatrali pukom slučajnošću. Režiser Rajan Kugler je posebnu pažnju posvetio isticanju nametnih normi muževnosti, kategorizacije crne rase u SAD-u i poteškoćama sa kojima se takva individua susreće kako bi ove stereotipe prevazišao i napustio okove kojim ga rasistički nastrojeno društvo veže. Kao i mnogobrojni pojedinci čija ubistva niko nije prijavio, snimio, zapisao na stranicama nekog bestselera ili preneo na velika platna, Oskar Grant je i svoju borbu završio prerano, nenadano i krvavo.
Činjenica da je scenario za ovaj film inspirisalo ništa drugo do puke realnosti, Fruitvale Station je samo još jedan u nizu dokaza za prenasilno ponašanje policije, kao i jedan od pokušaja na skretanje pažnje na ovaj problem duboko urezan u koru američkog društva od početka postojanja sve do danas.
12 Years A Slave / 12 godina ropstva (2013)
To nije greh. Čovek radi šta želi sa svojom imovinom. Upravo ova rečenica koju izgovara Edvin Eps (Majkl Fasbender/Michael Fassbender), surovi robovlasnik protagoniste filma, sumira pristup prema crnačkom stanovništvu Sjedninjenih Država XIX veka.
Ekranizacija istoimenog memoara napisanog od strane porobljenog Afroamerikanca Solomona, nosilac je 12 nominacija, a tri osvojena Oskara, Zlatnog globusa i drugih nagrada. Uspeh ovog filma zabeležio je i istorijske trenutke u afroameričkoj istoriji, kako je Stiv MekKvin (Steve McQueen) postao prvi nosilac Oskara za najbolju režiju rase o čijoj je krvavoj istoriji upravo režirao film. Pored toga, nagradu za najbolju žensku sporednu ulogu odnela je Lupita Njongo (Lupita Nyong’o), i tako postala prva glumica sa afričkog kontinenta da bude nominovana, a potom i da osvoji Oskara.
Za razliku od većine filmova na temu crnačkog ropstva, 12 Years a Slave (12 godina ropstva) nam pokazuje i drugu stranu ovih vremena. Solomon Nortap (Čuetel Edžiofor/Chiwetel Ejiofor) je bio slobodan Afroamerikanac iz Njujorka, koji je, naizgled, imao prosečan miran život poput njegovih belih sugrađana. Međutim, da je status slobode “na papiru” tada i dalje bio pod znakom pitanja, a pravi parametar bio boja kože, vidimo po razvoju situacije u filmu.
Na prevaru dobivši honorarni posao kod dvojice belih zemljoposednika u Vašingtonu, Solomon se budi kidnapovan i okovan lancima. Nemoćan da se odbrani, da bira svoju sudbinu, pa čak i primoran da promeni ime, Nortap uplovljava u svet nepravde, nasilja i ljudske brutalnosti. Degradacija Solomonovog života i upoznavanje sa traumatičnim životima ostatka robova na plantaži je prikazano bez naročite sentimentalnosti i naglaska na emotivnom narativu filmskih likova. Ovakav način prenošenja nečije životne priče doprinosi jednostavnosti kojom je najuspešnije filmsko ostvarenje MekKvina zaradilo toliko poštovanje kritičara, a i publike.
Baš kao što je i sam odnos robovlasnika bio hladan, okrutan i bezosećajan, 12 Years a Slave je direktan, neromantizovani i posve realan prikaz ove mračne ere američke istorije. Kontrast između slobode i ropstva, predstavljen kroz istog lika, još više naglašava nehumanost robovlasnika i godine društvene nepravde učinjene nad segregatizovanom rasom Sjednjinjenih Američkih Država, čijih su posledica i danas, nažalost, Afroamerikanci podložni preživljavanju.
Time: The Kalief Browder Story / Vreme: Priča Kalifa Braudera (2017)
Često bez pridavanje ikakve pažnje na “sitne” krađe adolescenata, ovakvi slučajevi većinom prođu bez ikakvih ozbiljnijih presuda. Naime, Kalif Brauder je bio šesnaestogodišnji njujorški učenik bez ikakvih krivičnih dela iza sebe. Jedno veče je saznao da je optužen za krađu ranca, iako se, kasnije saznajemo, tako nešto nikada nije desilo.
Vreme, reč koja je sadržana u naslovu, je upravo ono što je dovelo do tragičnog ishoda njegovog mladog života. Vreme koje je trebalo da se donese konačna presuda, a Kalif u potpunosti vrati na slobodu, su bile tri godine.
Neobično dug period za relativno jednostavan slučaj je samo jedan od pokazatelja sistemske diskriminacije i rasizma. Ono što situaciju čini još težom je činjenica da je, tada šesnaestogodišnji Kalif bio poslat u pritvor u jedan od najrigoroznijih zatvora Nju Jorka gde se verbalno nasilje može smatrati ljubaznom komunikacijom.
Nakon 961 dana preživljenog fizičkog nasilja, više pokušaja policije da ga natera na samoubistvo, a onda kažnjenja za pokušavanje takvog “kukavičkog” čina, Kalif je pušten na slobodu. Pored izrazito nehumanog pristupa prema maloletnom prestupniku, na kraju dokazanog nevinim, na slobođenju Kalifa su morali da inisistiraju i velik broj aktivističkih grupa i uticajnih ličnosti. Njujorški policija i sud su konačno mogli da kažu da nisu još jedan primer institucionog rasizma, i da je jedan afroamerički život čak sačuvan, a ne završenom mecima na mestu zločina. U potpunosti pravedno, zar ne?
Međutim, posledice koje je ovo iskustvo ostavilo na glavnog lika serijala su bile pravi dokaz diskriminacijskog tretiranja manjina od strane američkih državnih institucija. Iako je ovaj slučaj doprineo promeni zakona za maloletne prestupnike, šteta je već bila učinjena i upravo je Kalifova budućnost bila pogođena. Tačnije rečeno, njegova budućnost bila je uništena.
2015. godine, depresija i ostale mentalne posledice koje su ostavile traga na Kalifovu psihu kulminirale su u suicidalni završetak njegovog života. Iako je ova, poprilično duga epizoda rasističkog i naslinog tretiranja dokazano nevine osobe rezultovala uvođenjem Kalifovog zakona, koji omogućuje momentalno reagovanje i organizaciju suđenja povodom slučajeva sličnih njegovom, Kalifova majka je umrla pre ostvarenja finalnog ishoda.
Time: the Kalief Browder Story je krajnje potresna priča iz apsolutno svih uglova. Ovaj serijal, u kom se zapletom čini cela radnja, nije ništa drugo do surova slika realnosti. Ovaj serijal nam daje detaljniji uvid u brojne mane američkog pravnog sistema i prakse koje i više nego očigledno pokazuju eksplicitnu rasnu segregaciju prisutnu u svim segmentima američkog društva. Neprestana društvena nepravda i potresne činjenice koje saznajemo iz ličnog iskustva Kalifa Braudera čine ceo serijal još realnijim. Prikazana definitivno tako da nas natera na preispitivanje svojih privilegija i svesnosti o svetu koji nas okružuje, priča o “samo” još jednom Afroamerikancu kao žrtve policijske brutalnosti je slika realnosti kojoj ne bismo smeli da progledamo kroz prste.
