Politička karikatura i crtani (filmovi) su uvijek bili fleksibilni mediji koji služe kao platforma za umjetnost i političku satiru. Bez obzira da li je nepomičan ili animiran, apstraktan ili figurativan, jezik crtanih filmova se stalno mijenja i neprestano razvija nove načine istraživanja vlastitog imaginarnog svijeta i stvarnog svijeta izvan njega. Crtani filmovi često koriste simbolizam, preuveličavanje, etiketiranje, analogiju i ironiju da bi izazvali zabavu ili skepticizam u svojoj publici.
Politički crtani je definisan kao crtež ili animacija koja ima za cilj da prikaže trenutna dešavanja u drušvu, politici, kao i značajne ličnosti (najčešće političare) u određenom periodu. Koristeći umjestnost kao oruđe, autor prikazuje svoju perspektivu, ali takođe poziva publiku da kritički sagleda situaciju i formira mišljenje o istoj. Težeći da dobiju što veću publiku, politički crtani i karikature se mogu naći u različitim medijima, kao što su novine, online verzije novina i magazina, te u današnje vrijeme na različitim društvenim mrežama.
S obzirom na to da često ne sadrže tekst ili je veoma kratak, politička karikatura i crtani zahtijevaju da publika ima određeno znanje o tematici i političkoj sceni tog perioda.
Politička karikatura i crtani – kratka istorija
Politička karikatura je još jedan fleksibilan medij koji je sve više prisutan u društvu. Ona se najčešće sastoji od dva elementa: karikature koja parodira pojedinca i aluzije koja stvara situaciju i kontekst u kojem se pojedinac nalazi.
Političke karikature datiraju još iz 16. vijeka. Tokom Protestantske reforme u Njemačkoj, umjetnici koriste vizuelnu propagandu da bi prikazali vjerske i političke ličnosti kao heroje ili zlikovce. Slike koje nose moćnu poruku bile su veoma uspješna forma prenošenja informacija u ovom periodu, pogotovo jer je veliki procenat stanovništva bio nepismen.
Agostino i Anibale Karači
Karikatura, simbol koji preuveličava individualne karakteristike svog subjekta, kao forma umjetnosti, započela je suprotstavljanjem umjetnika, kao što su Agostino i Anibale Karači (Agostino i Annibale Carracci), Leonardu da Vinčiju i njegovom umjetničkom istraživanju „idealnog tipa deformiteta” – groteske – koju je koristio da bolje razumije koncept idealne ljepote. Njihove karikature, zamišljene kao laka satira, bile su u suštini „kontra-umjetnost”.
Istraživanje fizionomije započela je sa da Vinčijevim izučavanjem ljudske anatomije. Međutim, umjesto da dokumentuje realistične detalje, Karači su sveli svoje skicirane glave na najosnovnije linije. One se kreću od idealnog do grotesknog.
Na površini se čini da je idealizacija sušta suprotnost karikaturi (zbog čega je i nazvana „kontra-umjetnost”). Obe vrste portreta se udaljavaju od tačne reprezentacije, ali na različite načine. Stvaranje slike subjekta kako bi se naglasili određeni standardi ljepote i privlačnosti je ono što se podrazumijeva pod idealizacijom. Idealizacija je stoga vrsta pretjerivanja. Ovo podržava suprotno gledište da je idealizacija antiteza karikature jer se karikature definišu kao preuveličavanje nedostataka fizionomije.
Vilijam Hogart
Vilijam Hogart (William Hogarth) je bio engleski slikar, graver, karikaturista i umjetnički kritičar, te je zaslužan za rani razvoj političkih karikatura. Rođen 1697. godine, Hogart je, kroz svoje interesovanje za teatralnost urbanog života i opsesijom siromašnih četvrti tog vremena, u svom radu prikazao i razvratnost i sjaj Londona.
Njegovi crteži kombinuju društvenu kritiku sa snažnim moralnim elementom.
Iako je porijeklo Hogartove moralne filozofije tema mnogih debata, smatra se da su loš odnos sa ocem zbog dugova i finasijske poteškoće, te njegova vjerska uvjerenja, uticali na principe i ideale prikazane u njegovom radu.
Hogart je bio u dobroj poziciji da može stvarati djela iz različitih perspektiva zbog svoje fascinacije ljudima koji ga okružuju i vlastitih iskustava življenja na rubu obilja i oskudice. To ga je također učinilo kritičnim prema rasipnosti i ekstravaganciji bogate klase.
Hogartov rad je nastojao dokazati da umjetnost može biti moćno etičko i političko oruđe. Ova dvojnost je evidentna u njegovoj slici Gin Lane, koja je nastala u sklopu kampanje protiv nekontrolisane proizvodnje i prodaje jeftinog džina. To je kulminiralo Zakonom o džinu iz 1751. godine, kojim je zabranjeno destilatorima džina da prodaju nelicenciranim trgovcima i ograničene su maloprodajne dozvole velikim vlasnicima imovine, te je broj prodavnica džina uveliko smanjen.
Skandalozna i apsurdna, ova slika ima za cilj da podrži Zakon o džinu iz 1751. godine, dok u isto vrijeme predstavlja stvarnu vijest o smrti djeteta od strane majke zaluđene džinom, zahvaljujući propagandi kao što je Gin Lane.
Samo tri godine nakon Gin Lane, Bendžamin Frenklin je objavio prvu političku karikaturu u Americi 1754. godine.
Hogartove slike su pokazale moć karikatura u postizanju političkih ciljeva, a propagandisti novog svijeta nisu propustili ovu priliku da pozovu civile da uzmu oružje i podrže Kongres u Olbaniju 1754. Kampanja „Pridruži se ili umri” je značajna jer je nagovijestila da politička karikatura postaje sve popularnija na globalnom nivou. Metaforički je prikazala Južnu Karolinu, Sjevernu Karolinu, Virdžiniju, Merilend, Pensilvaniju, Nju Džerzi, Njujork i Novu Englesku kao zmiju, isječenu na osam dijelova. Poruka je bila snažna: „Živite zajedno, umrite podijeljeni.” Iako Kongres u Olbaniju nije bio uspješan, uticaj kampanje nije zanemaren.
Onore Domije
Onore Domije (Honoré Daumier) rođen 1808. godine u Marseju, bio je francuski slikar, karikaturist i skulptor. Bio je poznat po satiričnom prikazivanju francukih političara i političke scene u 19. vijeku. Njegove slike, iako ne naročito popularne u toku njegovog života, imale su značajan uticaj na uvođenje impresionizma u modernu umjetnost, najviše zbog izučavanja uticaja svjetlosti na promjene lica i atmosfere na slici.
Proveo je šest mjeseci u zatvoru u toku 1832. nakon što je politička karikatura Gargantua (nazvanu po grubom i vulgarnom liku iz istoimenog romana Fransoa Rablea (Francois Rabelais) objavljena. Domije je predstavio francuskog kralja Luja Filipa kao centralnu figuru, znatno veću od ostalih, koja guta košare pune zlata (porez koji građani plaćaju), i time je prikazao kraljevu pohlepu i nejednakost između dvije strane, vladajuće klase i građana.
Bil Moldin
Bil Moldin (Bill Mauldin) je bio poznati američki umjetnik, koji je stekao popularnost zahvaljujući seriji crteža Willie and Joe koja prikazuje dva američka vojnika u Drugom svjetskom ratu, čime predstavlja realnost rata, te 1945. godine dobija Pulicerovu nagradu za ovaj rad.
Nakon rata nastavlja da se zalaže za ljudska prava i borbu za jednakost.
Jedan od njegovih najpoznatijih radova (za koji je dobio drugu Pulicerovu nagradu) je I got the Nobel Prize for Literature. What was your crime? (‘Ja sam dobio Nobelovu nagradu za književnost. Šta je tvoj zločin?’). Ovdje prikazuje dva čovjeka u sovjetskom zatvoru, od kojih jedan predstavlja Borisa Pasternaka, koji je pod uticajem vlade bio primoran da odbije Nobelovu nagradu 1958. za svoj roman Doktor Živago.
Politička karikatura i crtani u modernoj umjetnosti
Počevši od Pop umjetnosti 1960-ih, umjetnici su koristili stripove i crtane slike kako bi istakli i unaprijedili svoje političke, društvene, rasne i kulturne agende.
Bilo da je namjera da se ovim porukama da djetinji kvalitet koji ih čini ugodnijim i lakše shvatljivim za publiku, da se pokuša umanjiti popularna kultura ili jednostavno izraziti određenu nostalgiju ili estetiku, crtani filmovi u umjetnosti su opstali i postali sve važniji medij u svijetu, kao i savršen medij za samoizražavanje.
Crtani filmovi i animacije su neizbježan dio djetinjstva, te predstavljaju najraniji oblik edukacije sa kojim se djeca susreću. Iz tog razloga politički crtani, odnosno animirani filmovi koji prožimaju različite političke tematike, su veoma značajni na razvoj djece.
Omiljeni i poznati crtani filmovi često izražavaju snažne političke poruke, koji su za djecu neshvatljivi, ali zbog načina na koji prenose poruku, kroz zabavu, muziku i slike, poruka postaje jasnija.
Gvozdeni džin
Gvozdeni džin je animirani film iz 1999. godine. Mladi Hogart Hjuz upoznaje ljubaznog, dobroćudnog robota iz svemira koji se srušio na Zemlju, ali opsjednuti agent američke Vlade odlučan je da uništi čudesno otkriće, čak iako je cijena za to ogroman broj nedužnih žrtava. Iako film u velikoj mjeri obožavaju ljudi sa obe strane političkog spektra, snažna poruka filma protiv oružja iritira pristalice Drugog amandmana.
Wall-E
Wall-E je još jedan sjajan primjer. Sa trenucima humora i jednostavnosti, Wall-E je emotivan i nevjerovatno lijep film koji je pogodan i za odrasle i za djecu.
Smatra se da je, ovaj film o malom robotu koji je ostavljen na Zemlji 2805. godine nakon što je uništena smećem i prekomjernom potrošnjom, namjenjen liberalima. Film se bazira na nekoliko poruka. Prva je tradicionalna ekološka poruka o tome šta civilizacija zasnovana na neograničenoj potrošnji može učiniti životnoj sredini. Drugi se bavi onim što se dešava ljudima kada postanu toliko nemarni da sve što rade je da se izležavaju dok roboti brinu o njihovim potrebama.
Zvonar Bogorodičine crkve
Iako podcijenjen, Zvonar Bogorodičine crkve je još jedan klasik koji prikazuje ozbiljne teme i probleme, koje su i dalje aktuelni, bez obzira na činjenicu da je film objavljen prije skoro tri decenije.
Film se bavi podjelom društva na klase, rasizmom i predrasudama koji su predstavljeni kroz površna vjerovanja i karakter sudije Kloda Frola.
Ponašanje Frolovog lika jedno je od pitanja kojima se film značajno bavi; od prezira Kvazimoda zbog njegovog deformiteta do toga da je Esmeralda dobila ulogu grešne žene zbog svoje rase. Na taj način ovaj crtani film potiče djecu (i odrasle) da osude takve predrasude, te da se odnose prema ljudima sa ljubaznošću i razumijevanjem.
Zootopia
Zootopia je takođe jedan od crtanih filmova koji šalje jasnu i značajnu poruku.
Priča se vrti oko likova koji žele živjeti u ravnopravnom i uravnoteženom svijetu.
Film prikazuje segregaciju, rasizam i stereotipne uloge. Zootopia ima intenzivnu radnju s puno preokreta, ali kreatori i dalje pokušavaju istaknuti važnost jednakosti u društvu. Film objašnjava zabrinjavajuće teme kroz uloge životinja, jer je uobičajeno vidjeti životinje kao klasične likove u dječjim pričama.
Inside Out
Inside Out je Piksarov film iz 2015. koji prikazuje emocije kao ličnosti u glavi djevojčice, koje joj pomažu da se snađe u svijetu.
Film zasnovan na psihološkim istraživanjima, prikazuje Rajlinu depresiju i načine na koji njen mozak radi i obrađuje emocije. Umjesto da Rajli prikaže kao neraspoloženo dijete, film priča priču o tome kako se njen život raspada zbog depresije. Inside Out je pogodila milione zbog svog prikazivanja ove izazovne teme na lako razumljiv način, kako za decu tako i za odrasle. Detalji u filmu čak idu toliko daleko da bojom odjeće pokazuju njeno raspoloženje.
Iz ovih primjera možemo da vidimo koliki uticaj animirani filmovi mogu imati na razvoj ličnosti djeteta. Za djecu teško shvatljive teme, kao što su očuvanje prirodne sredine i klimatske promjene, rasizam i ravnopravnost, kroz crtane filmove i perspektive različitih likova postaju lako razumljive, te ih uče empatiji prema ljudima, životinjama i prirodi.
Iako je crtani film često izostavljen kao umjetnička forma, on ipak traje, utiče, inspiriše i infomiše. Uz prihvatanje crtanog filma od strane modernih umjetnika koji istražuju njegov potencijal kao sredstvo za pripovijedanje ili kao alat za propagandu, on postaje sve složeniji medij. Tokom procesa prenošenja mišljenja u vizuelnu formu, moraju se donijeti mnoge umjetničke odluke (u vezi sa simbolima, alegorijama, tehnikama, kompozicijom i sl.), pri čemu umjetnik mora obratiti pažnju na to da li će publika razumjeti poruku. Kada su uspješni, političke karikature i crtani filmovi mogu ispuniti važnu funkciju kritike i kontrole u društvu. Osim toga, političke karikature mogu potaknuti proces formiranja mišljenja i donošenja odluka, kao i pružiti zabavnu perspektivu na vijesti.
Uloga koju ima politička karikatura i crtani filmovi u savremenoj umetnosti je složena i teško ju je definisati. Kao i sve ostalo u istoriji, crtani filmovi se neprestano razvijaju, usavršavaju i iznova stvaraju. Crtani film i karikatura su u savremenoj umjetnosti sredstvo i stil, konkretna ideja i filozofski koncept, izraz političkog bunta i nostalgični simbol djetinjstva. U suštini, ovaj medij, koji je započeo kao oblik političke satire, proširio se i evoluirao da bi postao raznolik i složen kao i ljudi koje informiše.
