Kurdi, narod koji pretežno nastanjuje prostor današnje Turske, Iraka, Irana i Sirije, nikada nisu bili ujedinjeni politički entitet. Kao posledica toga, razvile su se različite političke teorije među njima – jedne koje su okrenute ka anarhističkom obliku izvorne i delegatske demokratije, i druge okrenute više ka klasičnom horizontalnom hijerarhijskom modelu oličenom u nacionalnoj državi (kakav je, između ostalog, i u Srbiji). Ona koja će biti naša tema ovde je kurdski feminizam ili Žinologija, politička teorija Kurda iz Rožave, predela severnog dela Sirije, koji je trenutno pod autonomnom upravom sirijskih Kurda.
Specifičnost ove teorije ogleda se u izrazitom političkom anarhizmu i naučnom feminizmu, koji čine suštinske delove njihove filozofije. Naučnost kurdskog feminizma odlikuje se time što se feminizam smatra sopstvenom granom nauke, poput istorije, ili sociologije. Čitavi univerzitetski programi i katedre posvećeni su izučavanju i stvaranju ovakve političke teorije.
Politički anarhizam se u kurdskom feminizmu ogleda u odbacivanju vertikalne hijerarhije moći, koju smatra nasleđenom iz prošlosti, te adaptiranom na trenutni ekonomski sistem kapitalizma. Takođe se ogleda u praktikovanju direktne demokratije te donošenju odluka konsenzusom.
Ono što oblikuje kurdski feminizam, tj. žinologiju, je kritika kapitalizma, koja je u potpunosti prožima. Pod kritikom kapitalizma se u ovom slučaju ne misli na kompletno odbacivanje kapitalizma, već je kritika usmerena ka pitanju slobode, i položaju žena u okviru takvog sistema. Naučni pristup ovoj temi doprineo je oblikovanju žinologije kao nauke žena, tj. ženske nauke, kako je oni nazivaju.
Istorijske okolnosti za razvitak žinologije
Na kurdskom jeziku, reč žina (jin, ژن) znači žena, a svoj koren vuče iz reči žijan (jiyan, ژیان) što znači život, te otuda naziv žinologija.
Geografija i istorija su ključne nauke u teorijskom razvijanju žinologije. Geografija, jer se Kurdi nalaze u onom delu sveta koji se smatra kolevkom trenutne civilizacije, između reka Tigar i Eufrat, te imaju veoma dug kontinuitet postojanja na tom prostoru. Taj kontinuitet omogućava tumačenje i istraživanje istorije usko isprepletane sa prostorom na kom su neprekidno živeli. Ovakva čvrsta uvezanost omogućila je da žinologija postane temeljna nauka za ne samo kvalitetnije istraživanje uticaja mnogobrojnih faktora na položaj žena u jednom društvu, već i mnogo šire.
Međusobni uticaj kroz prenos znanja i iskustva od Sumeraca i Akada, preko Vavilona i Asirije, sve do Persije, Grčke, Rima, ostatka Evrope, te konačno Sjedinjenih Američkih Država se u žinologiji tumači kao mejnstrim (mainstream) civilizacija. Žinologija se u ovim okvirima bavi analizom kontinuiteta isključive korelacije dva fenomena – rastućeg ropstva i gubitka slobode.
Po žinologiji, ropstvo se održavalo i sprovodilo kroz tri nivoa:
1. kroz ideološko ropstvo, jer su mitologiju svemoćnih i zastrašujućih bogova održavali mistici i druge duhovne starešine na vrhu društvene piramide;
2. kroz upotrebu sile;
3. kroz celokupnije preuzimanje ekonomije.
Suština žinologije
Glavna okosnica žinologije je odnos moći i kontrole prema pitanju slobode jednog društva, a samim tim i slobodi žene (žena se pominje u jednini kao kolektivni pojam za žene svih uzrasta koje se suočavaju sa nedostatkom slobode).
Žinologija direktno dovodi u vezu gradacioni gubitak slobode u društvu (viševekovnim umnožavanjem instrumenata moći i kontrole), sa gubitkom slobode žene.
Žinologija sagledava pitanje slobode žene kroz šire pitanje slobode društva. Ovo je zasnovano na činjenici da je srozavajući odnos prema ženi i njenoj slobodi nastavljen kroz svaki ekonomsko-politički sistem do današnjeg dana. Primer jednog od značajnijih istorijskih događaja za radikalno oduzimanje sloboda žena je spaljivanje veštica koje se sprovodilo tokom 17. i 18. veka. Ovaj istorijski događaj doveo je do efikasnog uklanjanja žena iz javnog života, čime su najsnažnije gurnute u domaćinstvo.
Događaji od pre nekoliko stotina godina značajni su za kritičku analizu u okviru žinologije jer njihove posledice utiču na živote mnogih žena danas.
Žinologija kao kritika kapitalizma
Oformljavanje feminističke teorije kroz kritiku kapitalizma izdvaja žinologiju time što se ona fokusira na one probleme, u odnosima slobode i kontrole, koji utiču na svakodnevni život kako žena, tako i muškaraca.
Ono što razlikuje represiju nad ženama od drugih vrsta represije, poput klasne ili rasne, je izrazita konstantnost, te manipulativno uplitanje emocija, kako bi se biološke razlike koristile za opravdavanje potlačenog stanja.
Udaljavanjem žene iz javnog života, te vezivanjem za domaćinstvo dovelo je do toga da su poslovi koje žena obavlja zdravo za gotovo kućni, ili “ženski” poslovi.
Uklanjanje žena iz javnog života, dovelo je do institucionalizacije takvog oslabljenog i suženog položaja žene. Sve javne upravljačke i ekonomske uloge zauzeli su muškarci, čime je žena sve više smatrana za “slabiji pol”.
Za centralni pojam, oformljen kroz kritiku ekonomskog sistema, smatra se jedan oblik sistematskog ropstva nazvan hausvajfizacija (housewifisation) koji se sprovodi u okviru porodičnih odnosa.
Kritika na koju upućuje žinologija ne zadržava se na tome, ne traži krivca za trenutno stanje, niti služi da prikaže problem bez ikakve aktivnosti. Naglašava suštinu dubine uticaja na međusobne povezanosti i odnose između muškaraca i žena.
Koristi kritiku kapitalizma kao osnovu, jer živimo u kapitalističkom sistemu, te svi društveni problemi koji se pojavljuju, poput siromaštva, sužavanja radničkih prava, beskućništva – osim što utiču pojedinačno na žene i muškarce, takođe se nezaobilazno odražavaju i na njihove međusobne odnose, nezavisno od statusa koji ih reguliše (brak, veza, prijateljstvo, roditeljstvo, itd).
Svaki međuljudski odnos postao je ujedno i ekonomski odnos, propraćen nasleđenim obrisima patrijarhalnog modela “jakog muškarca i slabe žene”. Prijateljstva su uslovljena pripadanjem istoj ekonomskoj klasi, oličenoj u platežnoj moći. Kvalitet roditeljstva je uslovljen ekonomskim stanjem roditelja. Utrošeno vreme na dodatni rad roditelja van kuće, kako bi se održao način života jedne porodice, smanjuje slobodno vreme, te direktno utiče na kvalitet roditeljstva.
Kada je brak u pitanju, novonastali proleteri (što u komunističkoj nomenklaturi znači bezemljaši) svedeni su na nuklearne porodice. Ovo znači da su sve one radnje koje su se u porodičnim zadrugama radile u većoj grupi, prebačene na dva roditelja. U te radnje spada borba za ekonomsku egzistenciju, odgoj i vaspitanje dece, održavanje klasnog nivoa.
Ekonomska uslovljenost svih ovih odnosa doprinela je tome da upravo ekonomski faktor bude jedan od presudnijih, jer se upravo u toj ekonomskoj uslovljenosti samog nastanka i opstanka ljudskih zajednica odlikuje razlika trenutih od svih drugih pretkapitalističkih društvenih odnosa.
Neizbežno, posledice društvenih problema uglavnom teže utiču na ženu, nego na muškarca, jer su dodatno propraćene društvenom osudom, seksualnim i fizičkim nasiljem, te odbacivanjem.
Patrijarhat – roba bez isteka roka trajanja kroz ideologiju dinastije
Za žinologiju, dinastija predstavlja ključnu sponu u odnosu patrijarhalne porodice i države, te se vremenom sam način funkcionisanja dinastije i principa koji je regulišu razvio u svojevrsnu ideologiju. Stubovi ideologije dinastije čine porodica, očinstvo, i muško potomstvo.
Politička moć se oslanja na patrijarhijski sistem time što se ritualom (izborima, postavljanjem, nasleđivanjem, ili samoodređivanjem) uspostavlja vođstvo nad nekom grupom.
Upotreba političke moći se u ovom slučaju shvata kao upotreba sile kada se odbija poslušnost proklamovanom vođstvu. Na ovaj način sila postaje neodvojiva od jakog muškog vođe, čime patrijarhat dobija treći deo svoje potpunosti:
- Prvi, oličen u starijem i iskusnom muškarcu kao idealu na čelu porodice;
- drugi, kroz jačinu sile koju muškarac može sprovesti, sam ili putem svoje pratnje;
- treći, uloga verskih starešina koji svojim ritualima utemeljuju ulogu muškarca na čelu porodice, dinastije, i na kraju države.
Dinastiju karakteriše izražena i stroga hijerarhija, te kao takva predstavlja primitivni oblik političke moći i moderne države. Isključivo zavisi od muškaraca, i muškog potomstva, čime se osigurava posedovanje političke moći, što je ujedno i glavni cilj dinastije.
Idealizovanjem ovakvog porodičnog uređenja dugoročno se oformila ideja da porodicu čine muškarac, i svi ostali. Što više muškarac u svojoj porodici ima ostalih (ženu, ćerke, i sinove/naslednike) time njegova bezbednost i dostojanstvo rastu.
Nastanak i razvitak kapitalizma, konkretno porast preduzetništva, značio je ulazak većeg broja muškaraca, onih van aristokratskih krugova, u javni ekonomski život. Žena je ovu promenu ipak dočekala u domaćinstvu, karakterisana kao slabiji pol, institucionalno odvojena od javne sfere sa nemogućnošću učestvovanja u rastućem političkom i ekonomskom životu. Vremenom, učestvovanjem isključivo muškaraca u rastućim ekonomskim mogućnostima, oformila se svojevrsna slika žene, kao nesposobne, te predmeta ogoljenog ličnosti, koja je do današnjeg dana vrlo prisutna.
Žinologija tumači žene i njihovo postojanje kao najranije kolonizovane ljude, s obzirom na to da se porodica razvila kao mala država svakog muškarca koji je poseduje. Time je porodica institucionalizovana, tj. zaštićena i regulisana zakonom. Ona je vremenom upotpunjivana, s obzirom na svoju ulogu u potpori koju pruža državi kroz radnu snagu, vojnike, i birokratske činovnike. Ta konstantna adaptacija, spram svoje krucijalne uloge, omogućava da ovako definisana porodica, sa muškarcem na čelu, opstaje.
Geografska dimenzija pruža žinologiji uvid u društveno-ekonomske i političke odnose regije za koju smo navedeni da mislimo da je feminizam u potpunosti stran pojam.
Pruža kritiku jednog globalnog ekonomskog sistema time što prikazuje kako nasleđene insitucionalizovane prakse utiču na tipične društvene odnose koji se svakodnevno stvaraju, kao što su prijateljstva, porodice i druge emotivne veze.
Žinologija tvrdi da brak za ženu predstavlja ropstvo, s obzirom na to da ni jedan drugi institucionalizovani odnos ne porobljava poput braka.
Ovakva kritika uperena je ka klasičnom patrijarhalnom shvatanju braka i uloga u njemu. Žena, u klasičnom patrijarhalnom braku odvojena je od učešća u političkim, društvenim, intelektualnim i ekonomskim odnosima i procesima, te kao takva smatra se vlasništvom muža, osuđena na kućne poslove, besplatni emotivni rad i odgoj dece.
Proces oslobađanja žene, tj. života, se ne shvata olako u žinologiji, već se naglašava izrazita i naporna borba u razbijanju trougla patrijarhata, kapitalizma i nacionalne države, koji sinergično održavaju stanje nasilja. Upravo oformljavanjem žinologije kao nauke i akademske discipline, ona se institucionalizuje, te samim tim dobija formu za konkretnije delovanje, jer se korenite promene dešavaju generacijski, a obrazovanje u tome ima ključnu ulogu.
Zatim, uključivanje sve većeg broja ljudi u procese borbe, kako bi se što šire istakao značaj prevazilaženja vekovima izgrađenih obrisa i institucija nasilja i moći, jer kako se i u samoj žinologiji nalaže, uspeh ove borbe neće biti ostvariv ukoliko se muškarci ne promene. Jedan od ključnih metoda je bio otvaranje rastućeg broja žinoloških komiteta širom Rožave, kako bi se ideja temeljnije proširila. Žene Rožave su u specifičnoj poziciji jer su podjednako deo kurdskih vojnih grupa kao i muškarci, te im nošenje oružja pomaže u održavanju autonomnosti u svom radu, zbog konstantnosti rata u regiji u kojoj žive. Nezaobilazni prvi korak je institucionalizacija feminizma koji kao predmet svoje kritike ima trougao uticaja patrijarhata, kapitalizma i nacionalne države, kao izvorišta nasilja, te širenje kritike kroz svaki deo društva.
Ističe se potreba za temeljnom reevaluacijom ženskog postojanja i iskustva kao najstarijeg kolonijalnog fenomena. Upravo se zbog ažurnosti kritike, i sveobuhvatnog pristupa žinologija izdvaja kao nužna društvena nauka, kako za bolje razumevanje trenutnog stanja, tako i prepoznavanje istorijskih uticaja koji su i dalje vrlo prisutni.
Boljim razumevanjem trenutnog stanja, te međusobnih uticaja moguće je doći do konkretnijih aktivnosti i rešenja u oslobađanju žene od institucionalizovanih okova prošlosti.
